Sympozjon i inne pisma

Ksenofont (ok. 430 – ok. 355 przed Chr.), grecki pisarz, historyk, filozof; uczeń Sokratesa; z pochodzenia Ateńczyk. Dzielny żołnierz i zapobiegliwy ziemianin; często doświadczał zmiennych kolei losu. Zaliczany do najbardziej poczytnych autorów starożytności. Pozostawił bogatą spuściznę, która w całości przetrwała do naszych czasów. W jej skład wchodzą dzieła o tematyce historycznej, politycznej i filozoficznej, takie jak (między innymi): Agezylaos, Cyropedia, Dzieje Grecji, Hieron, Obrona Sokratesa, Sympozjon, Ustrój lacedemoński, Wyprawa Cyrusa. Zawierają one program wychowawczy, współbieżny z grecką paideią, będący w istocie zachętą do praktykowania sophrosyne (umiarkowanie, powściągliwość: „podstawa wszelkiej cnoty”) oraz wdrażania w życie ideału kalokagatii.

W tej chwili druga niewiasta [Cnota], zbliżywszy się, rzekła: – Ja też przychodzę do ciebie, Heraklesie, gdyż znam twoich rodziców i poznałam twoją naturę podczas twego wychowania. To budzi we mnie nadzieję, że jeśli zwrócisz się na moją drogę, na pewno dokonasz pięknych i wspaniałych czynów […]. Nie będę cię jednak łudziła przynętami rozkoszy, lecz, jak właśnie z woli bogów wygląda rzeczywistość, po prawdzie ci skreślę. Mianowicie nic z tych rzeczy, które są istotnie dobre i piękne, nie dają bogowie ludziom bez trudu i starania, lecz, czy to chcesz, aby bogowie byli dla ciebie łaskawi, musisz bogów czcić, czy to życzysz sobie być przez przyjaciół kochanym, musisz dobrze czynić przyjaciołom, czy to pragniesz być szanowanym przez jakie państwo, trzeba państwu być użytecznym, czy to pragniesz z powodu cnoty być podziwianym w całej Helladzie, musisz starać się zasłużyć się około Hellady, czy to chcesz, aby ci ziemia wydała obfite plony, musisz ziemię uprawiać, a jeżeli sądzisz, że trzody cię wzbogacą, trzeba otaczać troską trzody. Jeśli zamierzasz stać się wielkim za pośrednictwem wojny, chcesz być potężnym, uwalniać przyjaciół, a wrogów zwyciężać, to musisz nie tylko nauczyć się prawideł sztuki wojennej u znawców, lecz także ćwiczyć się, jak je trzeba zastosować; jeżeli wreszcie chcesz być silnym na ciele, musisz przyzwyczaić ciało do posłuszeństwa i wzmacniać je wśród trudów i potu.

fragment Wspomnień o Sokratesie – Herakles na rozstajnej drodze)